می‌توان جذابیت سرمایه‌گذاری در طول این فصل را نسبت به سایر فصل‌های سال ۱۴۰۱ بیشتر ارزیابی کرد. این امر را می‌‌‌توان در روند تغییرات ارزش معاملات خرد بورس (سهام و حق‌تقدم) در کنار کانال‌یابی شاخص کل که به دفعات با افت و خیزهایی به سطوح ۳/ ۱میلیون واحد، ۴/ ۱میلیون واحد و ۵/ ۱میلیون واحد داشت، مشاهده کرد. در مقابل نیز کفه خالص ورود و خروج پول‌های حقیقی‌‌‌ بازار که عموما به سمت خروج پول سرمایه‌گذاران خرد سنگینی می‌‌‌کرد، مانع از آن شده است تا روایت بهبود اوضاع در بازار سهام به‌طور تام و تمام باورپذیر باشد. به عبارت دیگر، حتی با توجه به حمایت‌‌‌های دستوری نمی‌توان رویکرد مردم عادی به بازار سهام را آن هم در شرایطی که بازده بازارهای دیگر نظیر ارز و سکه بیش از این بازار بوده است مثبت ارزیابی کرد. بنا بر ارزیابی‌های «دنیای‌اقتصاد» بازده شاخص کل بورس در سه‌ماهه سوم سال‌جاری در حالی به ۴/ ۱۰‌درصد رسیده که در طول همین مدت سکه به میزان ۴/ ۳۰‌درصد افزایش داشته است. دلار بازار آزاد نیز در این بررسی بعد از مسکوک مذکور ۶۸/ ۲۴‌درصد افزایش قیمت را شاهد بوده است. بر این اساس، بورس تهران با قعرنشینی در این بررسی در میان سه‌بازار مذکور کمترین رشد را به ثبت رسانده است.

سیر سه‌ماهه بورس
بازار سهام فصل خزان پاییز را برخلاف تابستان سال ۱۴۰۱ بر مدار صعودی به اتمام رساند. این در حالی است که بورس اوراق بهادار تهران، بهار سال‌جاری را نیز رو به رشد سپری کرده است. به این ترتیب روند شاخص کل از ابتدای سال ۱۴۰۱ به‌گونه‌‌‌ای بوده که تمامی رشد‌‌‌های فصل بهار را در تابستان بازپس‌گرفت و تا پایین‌ترین سطح در سال‌جاری که نیمه دوم کانال ۲/ ۱میلیون واحد بود سقوط کرد. پس از اصلاح سه‌ماهه نماگر اصلی تالارشیشه‌‌‌ای، از نیمه اول مهرماه با تزریق حمایت‌‌‌های دولتی به بورس تهران تمایلات صعودی در بازار روزبه‌روز افزایش یافت. اما این رشد‌‌‌ها عمدتا با تداوم حضور ترس و احتیاط در سرمایه‌گذاران شکل گرفت، به طوری که با وجود رشد شاخص کل و عبور از کانال‌‌‌های ۳/ ۱میلیون واحد و رسیدن به سطح ۴/ ۱میلیون واحد، خروج پول سرمایه‌گذاران خرد بیشتر از ورود پول به چشم می‌‌‌خورد. هرچند در برخی روزها ورود پول به شکل قابل‌توجهی از سوی حقیقی‌‌‌های بازار اعمال می‌‌‌شد، اما در روزهای بعد به‌سرعت خروج‌‌‌ قوی را آن هم طی چند روز پی‌درپی شاهد بودیم. بنابراین حضور ضعیف نقدینگی سرمایه‌گذاران خرد در بازار باعث شد تا در نهایت حمایت دولت و هدایت دستوری شاخص کل چندان موفق نباشد. در این میان حتی ورود پول از سوی صندوق تثبیت بازار سهام و صندوق توسعه نیز چندان مثمرثمر قرار نگرفت. با این حال بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» درست از آب درآمد و شاخص توانست با تبدیل مقاومت‌ها به حمایت در نهایت خود را تا محدوده ۵/ ۱میلیون واحدی بالا بکشد. البته این رشد نیز چندان آسان به دست نیامد و با وقفه همواره بود. به این ترتیب پس از جهش دماسنج اصلی بازار سهام و عبور از سطح ۴/ ۱میلیون واحد، شاخص مذکور نزدیک به یک‌ماه در این کانال وارد فاز استراحت شد و نوسانات متعدد مثبت و منفی را به ثبت رساند. حال با توجه به موارد ذکرشده بازار سهام به سبب بسیاری از عوامل همچون ترس و احتیاط سرمایه‌گذاران، قیمت‌گذاری دستوری، حمایت‌‌‌های برنامه‌‌‌ریزی‌نشده یا ناکام دولت، نوسانات شدید ارز، مسکوت ماندن مذاکرات، تصمیماتی مبنی بر اعمال محدودیت‌های گازی بر بسیاری از صنایع، تاثیر تحرکات بازارهای جهانی بر صنایع کامودیتی و برخی عوامل دیگر شاهد بروز شرایط ناخوشایندی در دومین فصل از سال‌جاری بود، به طوری که اگر حمایت‌های دولتی و خریدهای سنگین حقوقی نیمه اول مهرماه اجرا نمی‌‌‌شد، این احتمال وجود داشت که به سطوح پایین‌‌‌تر و نزدیک به چهارم بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ نیز عقب‌نشینی کند. حال با بررسی رفتار سرمایه‌گذاران، صنایع برجامی در برخی از روزهای پاییز مثبت بودند؛ اما به دلیل کمرنگ شدن اخبار مذاکرات نتوانستند تحرکات چندانی داشته باشند. در این میان، خودرویی که با توجه به سیاست قیمت‌گذاری برای مدتی‌‌‌ در انحصار صمت بود، با آمدن بیشتر مدل‌‌‌های پرتیراژ خودرو و پرمعامله به بورس‌کالا، این انحصار به اتمام رسید و همین امر سبب شد تا در طول روزهای معاملاتی پاییز شاهد رونق نسبی دادوستدهای خودرویی‌‌‌ها باشیم، به طوری که پس از پررنگ شدن نمادهای این صنعت و رشد قیمت آن، در نیمه دوم آذرماه جایگاه خود را به صنعت ریالی دیگری به نام بانکی‌‌‌ها واگذار کرد. بر این اساس در ایام آذرماه نمادهای بانکی شاهد ورود پول قابل‌توجهی بودند و بسیاری از نمادها در رتبه‌‌‌های نخست پرمعامله و باارزش‌‌‌ترین‌‌‌های روز قرار داشتند. به نظر می‌رسد یکی از دلایل این رویداد جاماندگی بانکی‌ها از کلیت بازار سهام و بعدتر افزایش خوش‌بینی به بانکی‌ها به جهت بازماندن باب مذاکره میان ایران و طرفین غربی برجام است.

بهبود نسبی آمار و ارقام معاملات
حال با تمامی افت‌وخیز‌‌‌هایی که بورس تهران در سه‌ماه پاییز داشت، در نهایت با بررسی عملکرد شاخص کل به صورت ماهانه از سال ۱۳۹۹ تاکنون می‌‌‌توان گفت که برآیند بازدهی نماگر اصلی بازار نسبت به عملکرد آن در زمان مشابه دوسال‌‌‌ اخیر از وضعیت بهتری برخوردار است، به طوری که با بررسی روند تغییرات بازدهی شاخص کل به تفکیک ماهانه در فصل پاییز سال‌های ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ می‌‌‌توان گفت در حالت کلی بورس در ماه آذر نسبت به دوماه دیگر از فصل خزان عملکرد بهتری را به ثبت رسانده است. علاوه بر این نماگر یادشده در سومین فصل سال‌جاری نسبت به مدت مشابه دوسال گذشته به‌صورت مجزا از عملکرد بهتری برخوردار بوده است. با توجه به این موضوع بازدهی فصلی شاخص کل در سال‌های مذکور به ترتیب منفی ۷۹/ ۹درصد، منفی ۹/ ۴‌درصد و در سال‌جاری مثبت ۴/ ۱۰‌درصد به ثبت رسیده است. همین امر نشان می‌دهد که حمایت‌‌‌هایی که تاکنون صورت گرفته نیز چندان بی‌‌‌نتیجه نبوده و روند بازار را باید در گذر زمان‌ سنجید. به این ترتیب بازدهی این شاخص در دوره‌‌‌های ماهانه به صورت کلی در آذرماه از عملکرد بهتری برخوردار بود، به طوری که با توجه به نمودار عملکرد ماهانه شاخص کل می‌‌‌توان به‌راحتی این موضوع را دریافت کرد که فصل پاییز سال ۱۴۰۱ نسبت به دوره‌‌‌های مشابه دارای عملکرد بهتری بود. حال با وجود اینکه بازدهی‌‌‌ ماهانه و فصلی دماسنج اصلی بورس اوراق بهادار تهران از بهبود و رشد حکایت دارد، این موضوع را می‌‌‌توان در بازدهی فصلی و ماهانه صنایع بورسی نیز تا حدود زیادی دید، به طوری که در این میان با توجه به تحرکات بازار جهانی روی شرکت‌های کامودیتی و رشد نرخ دلار و تاثیر آنها بر بازار اگرچه انتظار می‌‌‌رفت صنایع پالایشی و پتروشیمی و حتی فلزات اساسی جزو رتبه‌‌‌های نخست در کسب بازدهی ماهانه و فصلی بالا باشند؛ اما برخلاف انتظارات و با توجه به دلیل محدودیت‌های اعمال‌شده در صادرات نفت و برخی کالا‌‌‌های اساسی و تولیدات داخلی جایگاه بیشترین بازدهی ماهانه صنایع به ترتیب به محصولات چرمی، ماشین‌آلات و رتبه سوم نیز به صنعت سایر معادن تعلق گرفت. دو صنعت فنی و مهندسی و همچنین فرآورده‌‌‌های نفتی طی معاملات آذرماه نتوانستند بازدهی مثبتی را در کارنامه ماهانه خود به ثبت برسانند. علاوه بر این در بازه زمانی فصلی تعداد صنایعی که عملکرد منفی داشتند بیشتر بود. به این ترتیب سه صنعت اطلاعات و ارتباطات، زغال‌سنگ و محصولات چوبی به ترتیب بیشترین بازدهی منفی را از آن خود کردند و صنایعی همچون بیمه، فرآورده‌‌‌های نفتی و ماشین‌آلات بازدهی مثبتی را به ثبت رساندند. حال با توجه به آمار و ارقام موجود و بررسی آنها می‌‌‌توان این نتیجه را دریافت که صنعت فرآورده‌‌‌های نفتی از تصمیمات داخلی، سیاست‌‌‌های صادراتی و تولید و همچنین نرخ‌های جهانی نفت و عوامل دیگر موثر بر آن بیشترین تاثیر را نسبت به صنایع دیگر جذب کرده است. ارزش معاملات خرد بورس (سهام و حق‌تقدم) طی روزهای معاملاتی فصل پاییز افت و خیزهای مکرری را به همراه داشت، به طوری که بورس تهران فصل خزان را با ارزش معاملات خرد در سطح یک‌هزار و ۵۰۰میلیارد تومان آغاز کرد. به این ترتیب تا پایان مهر بازار سهام با افت نسبی روزانه ارزش معاملات خرد همراه بود. اما این روند رکودی از روزهای ابتدای آبان‌ماه تغییر کرد و با افزایش ارزش معاملات به صورت روزافزون همراه بود، به طوری که در ماه یادشده روند صعودی متغیر مذکور به سطح بالای ۴‌هزار میلیارد تومان نیز رشد کرد. اما در ادامه با آرام شدن نسبی هیجانات بازار و به استراحت رفتن شاخص کل ارزش معاملات تا حدود زیادی عقب‌نشینی کرد. پس از پایان دومین ماه از فصل پاییز، ارزش معاملات خرد در آذرماه رونق قابل‌توجهی داشت و به صورت میانگین روزانه بیش از ۲هزار و ۵۰۰میلیارد تومان را تجربه کرد. در این میان با توجه به دست به عصا حرکت کردن سرمایه‌گذاران، روند خالص تغییر مالکیت سهامداران بورسی عموما با خروج پول همراه بود. با این حال تغییر مالکیت طی سه‌ماه پاییز سال‌جاری تنها ۹روز معاملاتی را با ورود پول سرمایه‌گذاران خرد یا به عبارتی حقیقی‌‌‌های بازار همراه کرده بود.

رقابت بازارهای داخلی
بررسی روند معاملات و تغییرات قیمت در سه بازار ارز، سکه و بورس تهران حاکی از آن است که بازارهای طلا و سکه با توجه به تغییرات صعودی نرخ ارز در بازار آزاد و همچنین نوسانات زیاد بهای طلا در بازار جهانی، رشد چشمگیری نسبت به دیگر بازارها طی سه‌ماه پاییز داشتند، به طوری که هر قطعه سکه امامی در ابتدای فصل پاییز در قیمت ۱۴میلیون و ۳۴۰‌هزار تومان معامله ‌‌‌شد و در ۳۰ آذرماه قیمت مسکوک یادشده به ۱۸میلیون و ۷۰۰‌هزار تومان رسید. این امر بیانگر بازدهی ۴/ ۳۰درصدی طی سه‌ماه گذشته است. پس از آن بازار ارز دومین رتبه را در بازدهی فصلی از آن خود کرد. اسکناس آمریکایی معاملات خود را در سطح ۳۱‌هزار و ۵۲۰تومان آغاز کرد و تا پایان فصل توانست بازدهی ۲۴درصدی را در کارنامه فصلی خود به ثبت برساند. به این ترتیب بازار سهام نیز طی گذشت این سه‌ماه با صعود از سطح یک‌میلیون و ۳۵۵‌هزار واحد و تجربه افت و خیزهای شدید طی این ایام و ثبت بازدهی ۴/ ۱۰درصدی در این فصل در سطح یک‌میلیون و ۴۹۶‌هزار واحدی ایستاد.

منبع: دنیای اقتصاد