البته در اردیبهشت سال قبل مصرف برق تا ۵۰هزار مگاوات نیز رسیده بود. با این حال، از آنجا که افزایش ۱۰ تا ۲۰هزار مگاواتی مصرف برق در بهار امسال زنگ خطر خاموشی‌های گسترده در ماه‌های گرم تابستان پیش‌رو را به صدا درآوده، «دنیای‌اقتصاد» فرضیه‌های مختلف پیرامون این جهش غیرمنتظره را بررسی کرده است. مهم‌ترین عللی که احتمالا سبب شده تا مصرف برق به این نقطه برسد به ترتیب شامل «اثر افزایش دمای هوا»، «اثر استخراج رمزارز»، «اثر شوک دلار»، «اثر فرسودگی شبکه» و «اثر ترس صنایع از ناترازی در ماه‌های آتی» هستند؛ مواردی که تایید آنها نیازمند شواهد بیشتری است.
فاطمه کرکچی - فاطمه صالحی: درحالی‌که هنوز بهار به نیمه نرسیده، مصرف برق ایران با رشدی خیره‌کننده به مرز ۶۰هزار مگاوات رسیده است. موضوعی که از تغییر روند بلندمدت مصرف برق در کشور و شدت گرفتن ناترازی خبر می‌دهد. بسیاری از ناظران با تعجب از دلایل افزایش ۲۰هزار مگاواتی مصرف برق می‌پرسند. اوج مصرف برق در ۴ اردیبهشت۱۴۰۳ در حالی حدود ۴۰هزار مگاوات بوده که گرمای زودرس، زمینه‌ساز عبور مصرف برق از ۵۹هزار مگاوات شده است. البته در اردیبهشت سال قبل گاه حجم مصرف برق به ۵۰هزار مگاوات نیز رسیده است؛ اما رشد ۲۰هزار مگاواتی مصرف برق موضوعی نیست که به سادگی قابل هضم باشد.

گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با کارشناسان و صاحب‌نظران نشان می‌دهد ترکیبی از عوامل احتمالا سبب شده تا برق به قله تاریخی خود در اردیبهشت‌ماه برسد.پنج علت احتمالی این داستان از دید صاحب‌نظران به ترتیب «افزایش دمای هوا»، «استخراج رمزارز»، «شوک دلار»، «فرسودگی شبکه» و «ترس از ناترازی در ماه‌های آتی» عنوان شده است. این یعنی افزایش ۲۰هزار مگاواتی پیک مصرف برق ایران نتیجه ترکیبی از گرمای زودرس، وابستگی به سیستم‌های سرمایشی با راندمان پایین، ترس تولید از شدت گرفتن ناترازی و زیرساخت‌های رو به فرسایش است. همچنین تمایل به افزایش شیفت‌های تولید به‌دلیل کاهش قیمت ارز و اثری که بر بهای مواد اولیه دارد صنایع را به سمت سه شیفته شدن و انبار محصول برای فروش در ماه‌های آتی سوق داده و عامل رشد مصرف برق شده است. البته در بین همه دلایل ذکرشده، گرمای هوا مزید بر علت است.

برای نمونه هاشم اورعی، متخصص صنعت برق به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «احتمالا این مصرف به بخش خانگی برمی‌گردد و گرمایش زودرس هوا باعث شده است که بار سرمایشی زودتر آمده باشد. سال گذشته بیش از ۳۵هزار مگاوات مربوط به بار سرمایشی بوده که نیمی از مصرف کشور بوده و متاسفانه این افزایش مصرف مربوط به بخش خانگی است و باید گفت متاسفانه چون این حجم از مصرف به بخش غیرفعال اقتصاد تخصیص یافته است؛ به این معنی که کارخانه‌ها استفاده‌ای از این برق و انرژی برای تولید نداشتند.»

افزایش یک‌باره ۲۰هزار مگاواتی مصرف برق ابهامات درباره این تغییر یک‌باره را شدت داده است. اینکه وقوع چنین رکوردی چرا رخ داده و چه معنایی دارد، دستمایه گزارش حاضر بوده است.

احتمال اول؛ اثر گرما بر مصرف برق
بررسی دقیق‌تر دلایل جهش خیره‌کننده مصرف برق نشان می‌دهد در این موعد از سال نسبت به سال قبل دست‌کم دمای هوا بین ۴ تا ۷ درجه بیشتر شده است. برای نمونه دمای هوای تهران در ۱۵اردیبهشت در سقف خود معادل ۳۳درجه و در کف خود به حداقل ۲۰درجه رسیده؛ درحالی‌که دمای هوا در ۱۵اردیبهشت۱۴۰۳ حداکثر ۲۶درجه و حداقل ۲۴درجه بوده است. بنابراین ممکن است بخشی از افزایش مصرف برق به‌دلیل دمای هوا باشد؛ اما افزایش بی‌سابقه ۲۰هزار مگاواتی پیک مصرف برق ایران در سال۱۴۰۴ را نمی‌توان کلا به این داستان ربط داد.

احتمال دوم؛ زیرساخت‌های فرسوده
علاوه بر گرما، ناترازی مزمن تولید و مصرف برق نیز در این افزایش نقش داشته است. ظرفیت عملی تولید برق ایران حدود ۶۰ هزار مگاوات است؛ درحالی‌که پیک مصرف در تابستان۱۴۰۴ به بیش از ۷۵هزار مگاوات رسیده است. شبکه توزیع فرسوده، اتلاف ۷ تا ۸هزار مگاواتی برق در انتقال و تاخیر در توسعه نیروگاه‌ها، توانایی پاسخگویی به این تقاضا را محدود کرده است.

احتمال سوم؛ شوک دلار
یک تحلیل متفاوت از بخش صنعت نشان می‌دهد افزایش سطح مصرف برق نه از ۱۵اردیبهشت که از ۱۵فروردین شروع شده و روند متفاوتی را به شبکه نیروگاه‌ها تحمیل کرده است. مذاکرات برای توافق هسته‌ای نیز تقریبا از همین بازه زمانی شروع شده و اثر عمیقی روی قیمت دلار گذاشته است؛ موضوعی که سبب کاهش قیمت مواد اولیه و رشد انگیزه صنایع برای تولید در ابتدای سال دارد. از آنجا که انتظارات تورمی یک پای ثابت اقتصاد ایران است و این موضوع اثر عمیقی بر قیمت محصولات صنعتی و تولیدات مصرفی دارد، صنایع پس از شوک دلار و کاهشی شدن قیمت‌ها به سمت رشد تولید و پر کردن انبارها حرکت کرده‌‌اند.موضوعی که اگر صحت داشته باشد، قطعا روی رشد تقاضای برق اثر خواهد داشت. گفت‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با برخی از فعالان صنعتی نشان می‌دهد در بخشی از صنایع غذا، بخشی از صنعت فولاد و نیز برخی از صنایع مصرفی این اتفاق حادث شده است. البته اینکه این موضوع حتما دلیل رشد مصرف برق باشد، در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و به سادگی قابل اثبات نیست.

احتمال چهارم؛ ترس از ناترازی بیشتر
این موضوعی است که احتمال آن بسیار زیاد است. صنایع با این فرض که در خرداد، تیر و مرداد گرما به اوج رسیده احتمالا از فروردین به سمت افزایش شیفت‌های صنعتی حرکت کرده‌اند و به همین دلیل مصرف برق را شدت داده‌ و عامل رسیدن مصرف برق به پیک در ۱۴اردیبهشت شده‌اند. نگاهی به اوج بار روزانه در دو هفته نخست اردیبهشت گویای عبور مصرف برق در همه این روزها به ورای ۵۰هزار مگاوات است؛ عددی که تنها یکبار در اردیبهشت ۱۴۰۳ تجربه شده بود. به نظر می‌رسد تلاش برای انبار کردن کالا برای تحویل سفارش‌های دریافتی و ترس از خاموشی چراغ کارخانه‌ها در نتیجه قطع برق است.

احتمال پنجم؛ رمزارز
همیشه یک پای داستان ناترازی و خاموشی مساله استخراج رمزارز است که به‌طور کلیدی روی مصرف برق اثر می‌گذارد. وزارت نیرو در گزارشی رسمی در اواخر دولت دوازدهم خبر از اثر استخراج رمزارز روی مصرف برق تا سطح ۲۵۰۰مگاوات داد که رقم قابل توجهی است.

داستان عجیب برق در قله
روز گذشته خبرگزاری تسنیم با انتشار گزارشی مدعی رشد عجیب ۵۰درصدی مصرف برق در میانه اردیبهشت شده است. ادعایی که به نظر می‌رسد با واقعیت‌های موجود در صنعت برق کشور همخوانی چندانی ندارد و بررسی‌های دقیق‌تر خلاف آن را نشان می‌دهد. تسنیم در گزارش خود آورده است: «آن‌طور که آمار مدیریت شبکه برق ایران نشان می‌دهد، در روز گذشته نسبت به روز مشابه سال قبل، رشد ۱۹هزار و ۷۷۳مگاواتی مصرف برق را در لحظه پیک روزانه شاهد بودیم که این میزان افزایش مصرف در میانه بهار، بی‌سابقه است. این به‌معنای رشد ۵۰درصدی مصرف برق در روز گذشته است.» البته عصر دیروز مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر در خبری دیگر اعلام کرد رشد مصرف برق در کشور ۹هزار مگاوات بوده است. عددی که تحقق آن نیازمند وقوع رخدادهای مختلفی در بخش مصرف برق است.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» و گفت‌وگو با کارشناسان حوزه برق نشان می‌دهد رشد ۵۰ درصدی مصرف برق تنها در صورتی امکان‌پذیر است که صنایع بزرگ و جدیدی وارد مدار مصرف شده باشند که در یک دوره زمانی کوتاه‌مدت و با توجه به وضعیت ناترازی برق دور از ذهن است. کارشناسان و فعالان بخش صنعت نیز با دیده تردید به این داستان نگاه می‌کنند و بر این باورند که نمی‌توان افزایش تولید صنایع بزرگ سیمان، فولاد و پتروشیمی را عامل رشد ۲۵ تا ۵۰ درصدی مصرف برق دانست؛ زیرا این صنایع در حال حاضر با ظرفیت دو شیفت مشغول به کار هستند و امکان افزایش به سه شیفت به‌دلیل محدودیت‌هایی چون کمبود نیروی کار و مواد اولیه وجود ندارد. از سوی دیگر، فعالان صنعتی از ظرفیت‌های محدود تولید برق در کشور آگاه هستند و می‌دانند که زیرساخت‌های کشور توانایی تامین چنین حجمی از افزایش مصرف را ندارد.

آمارهای رسمی چه می‌گویند؟
مقایسه ادعای رشد ۵۰درصدی مصرف برق با آمارهای رسمی منتشرشده توسط سخنگوی صنعت برق، تناقض آشکاری را نشان می‌دهد. مصطفی رجبی‌مشهدی در تاریخ ۸اردیبهشت۱۴۰۴ طی گزارشی که توسط خبرگزاری توانیر منتشر شد، از رشد ۱۳.۶درصدی تقاضای برق خبر داده و اعلام کرده است که مصرف برق از حدود ۴۸هزار و ۸۷۶مگاوات در سال گذشته به حدود ۵۶هزار مگاوات در روز ۷اردیبهشت رسیده است. وی دلیل این افزایش را گرمای زودرس در کشور عنوان کرده و گفته است که این رشد تقاضا به مراتب فراتر از رشد ۸.۷درصدی سال گذشته است. همچنین رجبی‌مشهدی در گزارش دیگری که در تاریخ ۱۳اردیبهشت منتشر شده، از رشد ۹هزار مگاواتی تقاضای مصرف برق خبر داده و اعلام کرده است که حداکثر اوج بار در اردیبهشت به ۵۸هزار و ۷۰۰مگاوات رسیده که نسبت به سال قبل ۹هزار مگاوات افزایش داشته است. وی این میزان رشد تقاضا را در فصل بهار کم‌سابقه توصیف کرده، اما در هیچ یک از گزارش‌های رسمی، سخنی از رشد ۵۰درصدی مصرف برق به میان نیامده است.

آیا رشد ۵۰درصدی واقعی نیست؟
امین گشتی، کارشناس صنعت برق، در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» تاکید کرد که نیروگاه‌های کشور با حدود ۶۰درصد راندمان کار می‌کنند و ظرفیت افزایش تولید برق را به میزانی که بتواند پاسخ‌گوی رشد ۵۰درصدی مصرف باشد، ندارند. علاوه بر این، روند افزایش مصرف برق که در آمارهای رسمی منتشرشده مشاهده می‌شود، به‌صورت تدریجی است.

از نظر این کارشناس وضعیت فعلی مصرف برق در کشور هرچند نگران‌کننده توصیف شده، اما ارائه آمارهای غیرواقعی و اغراق‌آمیز، نه تنها کمکی به حل مشکل نمی‌کند، بلکه می‌تواند به تشویش اذهان عمومی و ایجاد نگرانی‌های غیرضروری در جامعه منجر شود. آنچه مسلم است، صنعت برق کشور همچنان با چالش‌های جدی روبه‌رو است و افزایش مصرف برق در میانه بهار، زنگ خطری برای تابستان پیش رو به شمار می‌رود که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق مسوولان و همکاری عموم مردم در مدیریت مصرف برق است.
منبع: دنیای اقتصاد