بودجه ۱۴۰۵ با یک عدد کلیدی تعریف می‌شود؛ عددی که در جداول پنهان است اما سرنوشت سیاست‌های سال آینده را تعیین می‌کند: ۶۱۶ هزار میلیارد ریال کسری عملیاتی. عددی که می‌گوید دولت، حتی پیش از شروع سال، برای اداره روزمره خود بدهکار است.

اما «کسری عملیاتی» یعنی چه؟

یعنی اگر دولت در سال ۱۴۰۵ تمام درآمدهای پیش‌بینی‌شده خود را دقیق و کامل هم وصول کند، باز هم پولی که از محل مالیات و سایر درآمدهای جاری به دست می‌آورد، برای پرداخت حقوق، مستمری‌ها، یارانه‌ها و هزینه‌های روزمره کافی نیست.

برای ملموس شدن این عدد، می‌شود آن را ساده‌تر دید:درآمد جاری دولت مانند حقوق یک خانوار است و هزینه‌های جاری مانند خرج ماهانه آن. در بودجه ۱۴۰۵، دخل دولت حتی روی کاغذ هم به خرجش نمی‌رسد. فاصله این دو، همان ۶۱۶ هزار میلیارد ریال است؛ فاصله‌ای که باید somehow پر شود.

این فاصله چطور پر می‌شود؟

نه با افزایش ناگهانی درآمد، بلکه با سه ابزار آشنا یعنی فروش نفت، انتشار اوراق بدهی و برداشت از صندوق توسعه ملی. هر سه ابزار، در واقع وام گرفتن از آینده هستند. فروش نفت یعنی خرج کردن منبعی که پایدار نیست؛ اوراق یعنی انتقال هزینه به سال‌های بعد؛ و صندوق توسعه یعنی استفاده از منابعی که قرار بود برای نسل‌های بعدی باقی بماند.

نکته مهم اینجاست: این منابع نه برای ساخت زیرساخت جدید، نه برای سرمایه‌گذاری مولد، بلکه برای پوشش هزینه‌های جاری مصرف می‌شوند؛ یعنی همان هزینه‌هایی که هر سال تکرار می‌شوند.

در بودجه ۱۴۰۵، بیش از سه‌چهارم مصارف عمومی صرف هزینه‌های جاری می‌شود؛ عمدتا حقوق کارکنان، بازنشستگان و پرداخت‌های رفاهی. این یعنی حتی اگر هیچ پروژه عمرانی جدیدی هم تعریف نشود، دولت همچنان با کسری مواجه است. به بیان دیگر، مسأله بودجه، زیاد خرج کردن نیست؛ مسأله، ناترازی دائمی دخل و خرج است.

چرا افزایش حقوق، مسأله را حل نمی‌کند؟

در این بودجه، حقوق کارکنان و مستمری‌بگیران حدود ۲۰ درصد افزایش یافته است. این افزایش، از منظر معیشتی قابل فهم است؛ اما از منظر مالی، هزینه‌های جاری را بالاتر می‌برد، در حالی که درآمد جاری هم‌پای آن رشد نکرده است. نتیجه روشن است: افزایش حقوق امروز، کسری بزرگ‌تر فردا.

نقش مالیات‌ها در این معادله

دولت در بودجه ۱۴۰۵ بیش از گذشته به مالیات تکیه کرده است، اما نه با افزایش شدید نرخ‌ها؛ بلکه با گسترش پایه‌های مالیاتی و فشار آرام بر مصرف. با این حال، حتی این افزایش مالیات هم نتوانسته شکاف درآمد و هزینه جاری را ببندد. یعنی حتی «بودجه مالیات‌محور» هم از شر کسری عملیاتی خلاص نشده است.

پیام پنهان عدد ۶۱۶ هزار میلیارد

این عدد یک پیام روشن دارد:بودجه ۱۴۰۵ نه بودجه جهش است و نه بودجه اصلاح ساختاری. این بودجه، بودجه ادامه دادن است؛ ادامه دادن با کمترین اصطکاک اجتماعی و بیشترین اتکا به منابع آینده. تصمیم‌های سخت – اصلاح هزینه‌ها، بازتعریف نقش دولت یا تغییر ساختار شرکت‌های دولتی – همچنان به تعویق افتاده‌اند. در نهایت، ۶۱۶ هزار میلیارد ریال فقط یک عدد نیست؛

خلاصه‌ای فشرده از وضعیت مالی دولت است: دولتی که برای اداره امروز، ناچار است از فردا خرج کند.