به گزارش اقتصادنامه به نقل از پایگاه خبری مس‌پرس، یکم خردادماه، روز معدن است؛ روزی که اهمیت راهبردی و استراتژیک معدن در توسعه اقتصادی، صنعتی و اجتماعی کشور را یادآوری می‌کند. معدن، یکی از پایه‌های اساسی پیشرفت هر جامعه است و نقشی حیاتی در تأمین مواد اولیه صنایع مادر، ایجاد اشتغال، افزایش تولید ناخالص ملی، درآمدهای ارزی و توسعه پایدار ایفا می‌کند.
علاوه بر این، روز معدن فرصتی است ارزشمند برای قدردانی از تلاش‌های شبانه‌روزی افرادی که در سخت‌ترین شرایط طبیعی، چرخ‌های معادن کشور را به حرکت درمی‌آورند. کارگرانی که در دل کوه و زمین، ثروت ملی را از دل خاک بیرون می‌کشند و مهندسان و مدیرانی که با دانش و تدبیر، این صنعت را به سوی آینده‌ای روشن‌تر هدایت می‌کنند.

شرکت ملی صنایع مس ایران به عنوان یکی از بزرگترین مجموعه‌های معدنی کشور با دارا بودن معادن متعدد بزرگ و کوچک و حجم ذخایر کشف شده بیش از ۲۱ میلیارد تنی، نقشی بی‌بدیل در ثروت‌آفرینی و توسعه اقتصادی کشور دارد و از این حیث باید این شرکت را در زمره اثرگذارترین بخش‌های معدنی کشور قرار داد.

به طور کلی مجموعه معادن مس در مناطق مختلف ایران روی کمربند جهانی تتیان است. کمربندی که پس از کمربند آند در قاره آمریکا، دومین کمربند غنی و مهم فلززایی مس در جهان به شمار می‌رود. کوه‌زایی به طول حدود ۱۲ هزار کیلومتر حاصل از این کمربند، از رشته‌کوه‌های آلپ آغاز شده و تا هیمالیا و جنوب‌غربی اندونزی امتداد یافته است. این کمربند از کشور رومانی آغاز می‌شود و با عبور از کشورهای صربستان، بلغارستان و ترکیه، وارد ایران می‌گردد.

همزمان با یکم خرداد ماه، روز معدن برخی از مهمترین معادن زیرمجموعه شرکت ملی صنایع مس ایران که سهم اعظم تولید مس کشور از محل برداشت از این معادن است را به اختصار معرفی می‌کنیم.

۱-معدن مس سرچشمه
معدن مس سرچشمه در ۱۶۰ کیلومتری جنوب‌غرب کرمان و ۵۰ کیلومتری جنوب رفسنجان قرار دارد. ارتفاع این ناحیه از سطح دریا به‌طور متوسط ۲۶۰۰ متر و بلندترین نقطه آن ۳۰۰۰ متر است. کانسارهای سرچشمه در قسمت مرکزی سلسله‌ جبال زاگرس قرار گرفته و متشکل از سنگ‌های چین‌خورده، گسله، سنگ‌های رسوبی و مواد آتشفشانی اوایل دوران سوم است. کانسار معدن مس سرچشمه از نوع پورفیری است. تخمین مجموع سه کلاس منابع زمین‌شناسی معدن حدود ۴ میلیارد تن با عیار متوسط ۰/۳۸ درصد است. با احتساب آنومالی B سرچشمه (سریدون) که در سال گذشته در نزدیک معدن مس سرچشمه کشف گردید میزان ذخیره شناسایی شده این معدن به بیش از ۹ میلیارد تن رسیده است.

تولید مس در مجتمع مس سرچشمه هم به روش پیرومتالورژی (شامل کارخانه‌های تغلیظ، ذوب، پالایشگاه و ریخته‌گری مفتول) است و هم به روش هیدرومتالورژی (شامل هیپ‌لیچینگ، کارخانه استخراج با حلال و الکترووینینگ) صورت می‌گیرد. صدور اولین پروانه اکتشاف در معدن مس سرچشمه در سال ۱۳۲۸ صورت گرفته و در عین حال اولین فعالیت اکتشافی در این معدن نیز طی سال ۱۳۴۵ شمسی انجام شده است.  این معدن در سال ۱۳۵۵ ملی شد و در سال ۱۳۵۷ عملیات استخراج از آن آغاز شد. 

۲-معدن مس سونگون
معدن مس سونگون در استان آذربایجان شرقی، در ۱۳۰ کیلومتری شمال‌شرقی تبریز و ۳۰ کیلومتری شمال ورزقان، در همسایگی جمهوری‌های آذربایجان و ارمنستان قرار دارد.

کانسار مجتمع سونگون در یک منطقه کوهستانی با ارتفاع متوسط ۲۰۰۰ متر از سطح دریا و در بخشی از رشته‌کوه‌های قره‌داغ قرار گرفته است. حداکثر ارتفاع محدوده معدن از سطح دریا ۲۷۰۰ متر می‌باشد.
رودخانه‌های پَخیرچای و سونگون در منطقه معدن جریان دارند که پس از پیوستن به رودخانه میان‌کافه، رودخانه‌ ایلگینه‌چای را تشکیل می‌دهند که در نهایت به رودخانه مرزی ارس می‌رسد.

کانسار مس سونگون در زون آتشفشانی ارومیه–دختر واقع شده که بخشی از کمربند متالورژیکی آلپ–هیمالیا به شمار می‌رود. کانسار مس سونگون از نوع پورفیری با سنگ میزبان مونزونیتی است که در طی فرآیند کانی‌زایی، انواع کانی‌های سولفیدی، فلزات اصلی و اکسیدها در آن به وجود آمده‌اند. شروع عملیات اکتشافی در معدن سونگون سال ۱۳۲۸ و شروع اولین گمانه کانسار در سال ۱۳۶۸ صورت گرفته است.

مجموع منابع زمین‌شناسی معدن مس سونگون ۵ میلیارد تن برآورد شده که عیار متوسط آن هم ۰/۴۷ صدم درصد است.

۳-معدن مس میدوک (شهربابک)
معدن مس میدوک بخشی از کمربند مس‌خیز آلپ-هیمالیاست که از کشور یوگسلاوی شروع شده و با عبور از ایران، تا افغانستان و پاکستان ادامه دارد. نام قدیمی آن «ال‌چاه» بوده که به علت نزدیکی به دهکده میدوک (۳ کیلومتری جنوب‌غربی)، نام آن به «میدوک» تغییر یافته است.

کانسار مس میدوک در ۴۲ کیلومتری شمال‌شرق شهر شهربابک و ۱۳۲ کیلومتری شمال‌غرب خاتون‌آباد در استان کرمان قرار گرفته است. فاصله مستقیم آن تا شهربابک ۲۷ کیلومتر و تا خاتون‌آباد ۸۰ کیلومتر می‌باشد. این معدن قدمتی طولانی داشته و از گذشته‌های دور، پیرامون آن فعالیت‌هایی به‌منظور استخراج فیروزه و مس صورت گرفته است.

با ملی شدن صنعت مس در ایران، شرکت ملی صنایع مس ایران به‌طور مستقیم عهده‌دار اکتشاف معادن مس در کشور شد و به تشکیل گروه‌های اکتشافی پرداخت. در این راستا، شرکت ملی صنایع مس ایران در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی، با اعزام گروه‌هایی از زمین‌شناسان ایرانی و بهره‌مندی از مشاوره‌ کارشناسان خارجی، فعالیت‌های خود را بر روی معدن میدوک متمرکز کرد.  

طبق برآوردهای صورت گرفته مجموع ذخیره زمین‌شناسی مس در معدن میدوک یک میلیارد تن با عیار ۰/۶۷ درصد برآورد شده است.

۴-معدن مس دره‌زار
معدن مس دره‌زار در فاصله ۱۰ کیلومتری جنوب معدن مس سرچشمه و حدود ۱۷۰ کیلومتری جنوب غرب کرمان قرار دارد. موقعیت جغرافیایی آن در منطقه‌ای کوهستانی و در مجاورت کمربند متالوژنی ارومیه-دختر، آن را به یکی از ذخایر مهم مس پورفیری کشور تبدیل کرده است.
ذخیره زمین‌شناسی معدن دره‌زار حدود ۸۹۴ میلیون تن و عیار متوسط آن ۰/۳۴ درصد برآورد شده است. عملیات اکتشافی در این معدن نیز از سال ۱۳۸۵ آغاز شده است.

۵-معدن  مس دره‌آلو
معدن دره‌آلو در فاصله ۱۲۰ کیلومتری جنوب کرمان و ۷۰ کیلومتری شمال‌شرق شهرستان بافت، در یک منطقه کوهستانی واقع شده است. این معدن در محدوده‌ای بین کوه هزار با ارتفاع ۴۵۰۱ متر و کوه الله‌نظر (الله‌زار) با ارتفاع ۴۳۵۱ متر، و در دامنه جنوبی کوه تخت سرتشتک قرار دارد. میانگین ارتفاع در محدوده کانسار حدود ۳۱۰۰ متر از سطح دریا است.

سنگ میزبان در محدوده معدن دره‌آلو از واحدهای سنگی آتشفشانی و آذرآواری شامل آندزیت و توف با سن ائوسن تشکیل شده است. این واحدها توسط توده‌ها یا استوک‌های ساب‌ولکانیک با ترکیب گرانیت تا گرانودیوریت پورفیری و میکروکوارتز مونزودیوریت پورفیری در زمان الیگومیوسن مورد نفوذ قرار گرفته‌اند که این امر منجر به تشکیل کانی‌سازی از نوع مس پورفیری شده است.

طبق بررسی‌های صورت گرفته، مجموع منابع زمین‌شناسی معدن مس دره‌آلو ۳۶۵ میلیون تن با عیار متوسط ۰/۳۱ درصد است.عملیات اکتشافی در این معدن از سال ۱۴۰۳ آغاز شده است.

۶-معدن مس چهل کوره زاهدان
معدن مس چهل‌کوره که در استان سیستان و بلوچستان و در ۱۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهرستان زاهدان واقع شده، به‌عنوان یکی از پروژه‌های مهم معدنی کشور، نقش کلیدی در شکوفایی اقتصادی منطقه و توسعه پایدار جنوب شرق ایران ایفا می‌کند.

این معدن با ذخیره زمین‌شناسی بالغ بر ۱۴/۵ میلیون تن کانسنگ مس با عیار متوسط ۰/۷۲ درصد، به‌عنوان یکی از معادن مهم مس پورفیری کشور شناخته می‌شود. بهره‌برداری از این ذخایر ارزشمند، علاوه بر تأمین خوراک کارخانه‌های فرآوری، به توسعه اشتغال و ارتقاء سطح معیشتی ساکنان بومی منطقه منجر شده است.

عملیات استخراج در معدن چهل‌کوره از سال ۱۳۹۶ آغاز و به صورت روباز انجام می‌شود و فرآوری کانسنگ آن در کارخانه‌ای با ظرفیت سالانه ۱۲۰ هزار تن کنسانتره مس صورت می‌گیرد.

گزارش: حسین ابوالفتحی